Przejdź do treści głównej
PRZEJDŹ NA NOWĄ STRONĘ
FUNDUSZE EUROPEJSKIE DLA ŚLĄSKIEGO
2021-2027

Często zadawane pytania

Dział, w którym się znajdujesz, może Tobie pomóc w uzyskaniu szybkiej odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. W przypadku, gdy nie znajdziesz tu odpowiedzi na interesujący Cię temat prosimy o kontakt z Punktami Informacyjnymi Funduszy Europejskich.


Użyj filtrów, aby szybko odnaleźć interesujące Cię informacje:
Dostępne 6 pytania i odpowiedzi z wszystkich 211 dla zadanych warunków:
tematyka: Nabory;

Pytanie 1. Stosowanie nowych wytycznych w zakresie promocji już realizowanych od ubiegłego roku projektów, w których wykonano tablice wg dotychczasowych zasad.

Odpowiedź, 22.02.2018 r.
Beneficjentów, którzy podpisali swoje umowy przed 2018 r. wciąż obowiązują stare zasady promocji, co oznacza, że nie muszą umieszczać barw narodowych przy oznaczaniu swoich projektów http://rpo.slaskie.pl/czytaj/zasady_promocji_do_31_grudnia_2017

Opracowane przez Wydział Rozwoju Regionalnego

    Bezpośredni link do zagadnienia:
    https://rpo.slaskie.pl/czytaj/realizacja_projektu_dofinansowanego_z_efrr_lsi_6022018
    Informujemy, że w grudniu 2017 r. Komisja Europejska zamieściła na swojej stronie internetowej zaktualizowane siatki analitycznych dotyczących pomocy na inwestycje w projekty infrastrukturalne.
    Siatki te, choć nie stanowią wiążących prawnie aktów normatywnych, mogą być pomocne przy ocenie, czy w danym przypadku dofinansowanie projektu stanowić będzie pomoc publiczną, a jeśli tak, jakie są możliwe podstawy prawne jej udzielenia.
    Siatki mają charakter ogólny i nie są one sporządzone wyłącznie na potrzeby wdrażania programów operacyjnych, stąd też w praktyce nie wszystkie ich zapisy będą mogły znaleźć zastosowanie do projektów realizowanych przy wsparciu środków RPO WSL 2014-2020 (np. zakres podstaw prawnych udzielania pomocy publicznej określony w regulaminie danego naboru może być węższy niż określono w siatkach analitycznych).
    Oprócz zaktualizowanych siatek na stronie Komisji dostępne są również przygotowane w roku 2016.
    LINK do siatek analitycznych:
    http://ec.europa.eu/competition/state_aid/modernisation/notice_aid_en.html --> Analytical grids on state aid to Infrastructure 2016 – 2017:

      Bezpośredni link do zagadnienia:
      https://rpo.slaskie.pl/czytaj/pomoc_publiczna

      Pytanie 1. W związku z licznymi wątpliwościami w zakresie ujmowania w budżetach projektów dot. subsydiowanego zatrudnienia wkładu własnego wymaganego przepisami pomocy publicznej w sytuacji, gdy wnioskodawca jest jedynie operatorem pomocy publicznej, nie zaś jej beneficjentem, zwracam się z prośbą o pomoc w rozwiązaniu nw. kwestii problemowej.

      Zgodnie z Rozporządzeniem z 2 lipca 2015 r. w sprawie udzielania pomocy de minimis oraz pomocy publicznej w ramach programów operacyjnych finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2014–2020: § 22. 1. Kosztami kwalifikowalnymi w ramach pomocy publicznej na subsydiowanie zatrudnienia są koszty wynagrodzeń pracownika, na które składają się wynagrodzenie brutto oraz opłacane od wynagrodzeń obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne
      § 24. 1. Intensywność pomocy publicznej na subsydiowanie zatrudnienia pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji oraz pracowników znajdujących się w bardzo niekorzystnej sytuacji wynosi maksymalnie 50% wartości kosztów kwalifikowalnych.
      2. Intensywność pomocy publicznej na subsydiowanie zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych wynosi maksymalnie 75% wartości kosztów kwalifikowalnych.
      Czy biorąc pod uwagę powyższe oraz fakt, iż zatrudnienie subsydiowane będzie realizowane w podmiotach trzecich, którym Wnioskodawca będzie udzielał pomocy publicznej (jako operator):
      1. W budżecie projektu winna znaleźć się jedynie ta część kosztów kwalifikowalnych (tj. wynagrodzenia brutto wraz ze składkami pracodawcy), która jest finansowana z dotacji, zgodnie z intensywnością pomocy publicznej, wskazaną w § 24 ww. Rozporządzenia,
      czy też
      2. W budżecie projektu należy wykazać zarówno część wynagrodzenia Uczestników Projektu finansowaną ze środków publicznych, zgodnie z intensywnością pomocy publicznej, jak i część stanowiącą wkład własny przedsiębiorstw (podmiotów trzecich), zatrudniających Uczestników projektu. A jeśli tak – czy w takiej sytuacji wykazane w projekcie koszty wkładu własnego przedsiębiorstw winny być przyporządkowane Wnioskodawcy – jako podmiotowi realizującemu zadanie i czy zastosowanie ww. rozwiązania nie byłoby sprzeczne z uzasadnieniem dla wkładu własnego, w którym wykazalibyśmy, iż wkład własny wnoszony jest przez podmioty zewnętrzne względem Wnioskodawcy, a nie Wnioskodawcę?
      Odpowiedź, 2.06.2017 r.
      W przypadku zaplanowania w ramach projektu subsydiowanego zatrudnienia, w budżecie powinna zostać wskazana wartość kosztów kwalifikowalnych tego instrumentu. Zgodnie z przepisami dotyczącymi pomocy publicznej, zarówno zatem rozporządzenia krajowego, tj. rozporządzenia z 2 lipca 2015 r. w sprawie udzielania pomocy de minimis oraz pomocy publicznej w ramach programów operacyjnych finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2014–2020, które przytoczyła Pani w swoim pytaniu, jak i w rozporządzeniu KE 651/2014: Kosztami kwalifikowalnymi w ramach pomocy publicznej na subsydiowanie zatrudnienia są koszty wynagrodzeń pracownika, na które składają się wynagrodzenie brutto oraz opłacane od wynagrodzeń obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, ponoszone w okresie:
      1. do 12 miesięcy od dnia zatrudnienia pracownika znajdującego się w szczególnie niekorzystnej sytuacji;
      2. do 24 miesięcy od dnia zatrudnienia pracownika znajdującego się w bardzo niekorzystnej sytuacji;
      3. zatrudniania pracownika niepełnosprawnego.

      W przypadku gdy okres subsydiowania zatrudnienia, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, jest krótszy niż odpowiednio 12 lub 24 miesiące, wówczas wysokość pomocy publicznej na subsydiowanie zatrudnienia zostaje proporcjonalnie pomniejszona. Wartość kosztu kwalifikowalnego należy zatem uwzględnić w budżecie projektu. Następnie, zgodnie z intensywnością pomocy w związku ze wsparciem określonej kategorii pracowników należy określić wartość wnioskowanego dofinansowania. Pozostała wartość kosztu kwalifikowalnego stanowić może wkład własny do projektu. Środki wnoszone przez podmioty trzecie są dozwoloną formą wkładu własnego w projekcie. W przypadku pomocy publicznej na subsydiowane zatrudnienie wymagane jest wniesienie wkładu prywatnego. W przypadku beneficjentów niebędących jednocześnie beneficjentami pomocy wysokość oraz terminy wpłat wkładu prywatnego powinny wynikać z umowy zawartej pomiędzy beneficjentem projektu a przedsiębiorcą będącym beneficjentem pomocy.

      W przypadku projektów z subsydiowanym zatrudnieniem montaż finansowy może być inny niż wynika to regulaminu konkursu tzn. wkład własny może być wyższy od wymaganego w konkursie.
      Proszę pamiętać, aby zarówno w polu B.6 oraz w polu opisowym pod danym wydatkiem zawrzeć istotne informacje z punktu widzenia danego rodzaju pomocy publicznej. Zachęcamy do zapoznania się z zapisami Instrukcji wypełniania wniosku o dofinansowanie w ramach EFS.

      Pytanie 2. Gmina Kroczyce zamierza realizować projekt o charakterze "słonecznej gminy" polegającej na montażu instalacji fotowoltaicznych na budynkach prywatnych na cele socjalno-bytowe mieszkańców, z wyłączeniem obiektów, w których prowadzona jest działalność gospodarcza na wspólnym liczniku energii. Czy obiekty mieszkalne, w których świadczone są usługi agroturystyczne należy potraktować analogicznie do budynków, w których prowadzona jest inna działalność gospodarcza? Czy osoby prowadzące agroturystykę należy traktować, jako przedsiębiorców w rozumieniu funkcjonalnym (wykorzystuje produkty projektu do działalności o charakterze gospodarczym)?
      Odpowiedź, 2.06.2017 r.
      Pojęcie działalności gospodarczej i przedsiębiorstwa na gruncie przepisów o pomocy publicznej ma charakter funkcjonalny, oznacza to, że istotna jest kwestia czy dany podmiot oferuje towary i usługi na rynku. Kwestię tę poruszono m. in. w zawiadomieniu Komisji w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
      Oznacza to, że po pierwsze, status podmiotu na podstawie prawa krajowego nie jest decydujący. Na przykład podmiot zaklasyfikowany zgodnie z prawem krajowym jako stowarzyszenie lub klub sportowy może jednak zostać uznany za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu. Ta sama zasada ma zastosowanie do podmiotu, który formalnie jest częścią administracji publicznej. Jedynym istotnym kryterium jest fakt, czy podmiot ten prowadzi działalność gospodarczą.
      Po drugie o stosowaniu zasad pomocy państwa nie decyduje to, czy dany podmiot utworzono po to, aby przynosił zyski. Podmioty nienastawione na zysk również mogą oferować na rynku towary i usługi.
      Po trzecie klasyfikacja podmiotu jako przedsiębiorstwa zawsze odnosi się do konkretnej działalności. Podmiot prowadzący jednocześnie działalność gospodarczą i działalność o charakterze niegospodarczym powinien być traktowany jako przedsiębiorstwo jedynie w odniesieniu do działalności gospodarczej
      Dopytanie 
      Reasumując, status agroturystyk należy potraktować analogicznie do innych podmiotów świadczących usługi okołoturystyczne/turystyczne?
      Odpowiedź, 2.06.2017 r.
      Tak, wydaje się, że agroturystyka stanowi jeden z rodzajów działalności turystycznej, a ta bez wątpienia ma charakter gospodarczy

      Pytanie 3. Zamek Sp. z o.o. zamierza realizować projekt polegający na pracach konserwatorskich na zamku Ogrodzienieckim.
      Czy prawidłowym będzie uznanie, że pomoc publiczna wystąpi w projekcie, gdyż:
      -Wnioskodawca jest spółką prawa handlowego, przedsiębiorcą w rozumieniu funkcjonalnym, bowiem wykorzystuje produkty projektu do działalności o charakterze gospodarczym. Jako dzierżawca Zamku Ogrodzienieckiego administruje obiektem, a jego przychody pochodzą ze sprzedaży biletów wstępu na zamek, jak również ze sprzedaży produktów turystycznych tj. nocne zwiedzanie zamku, biesiady, odpłatne wystawy tematyczne, inne produkty realizowane na terenie zamku.
      -Transfer zasobów przypisywalny władzy publicznej jest selektywny – tzn. uprzywilejowuje określone podmioty, w tym przypadku – Zamek Sp. z o.o.
      -Transfer skutkuje przysporzeniem na rzecz określonego podmiotu, na warunkach korzystniejszych niż rynkowe, bowiem beneficjent zaangażuje niewspółmiernie mniej środków własnych do realizacji zadania, w przypadku pozyskania dofinansowania.
      -W efekcie transferu może wystąpić zakłócenie konkurencji. Istnieją inne podmioty na rynku i mogą powstać inne podmiotu w obszarze kultury, które zorganizują biesiady, odpłatne wystawy czy inne imprezy kulturalne o podobnym charakterze.
      -Może zaistnieć wpływ na wymianę międzynarodową - Zamek Bonerów jest jednym z najważniejszych i rozpoznawalnych zabytków na terenie południowej Polski, o dużym nasileniu ruchu turystycznego, Skala organizowanych na zamku wydarzeń jest bardzo duża. Tematyka wydarzeń obejmuje kwestie związane z kulturą, historią oraz o charakterze rekreacyjnym. Nie bez znaczenia jest lokalizacja zamku w niedalekiej odległości od Krakowa i Częstochowy, co oznacza, że zamek często odwiedzają turyści zagraniczni. Zamek Sp. z o.o. publikuje materiały promocyjne w językach obcych oraz oferuje opisy na atrakcjach w języku: angielskim i zatrudnia przewodników posługujących się językami obcymi.
      Na mocy z art. 53 ust. 2 ROZPORZĄDZENIA KOMISJI (UE) NR 651/2014 pomoc na materialne zasoby dziedzictwa kulturowego - obiekty archeologiczne, pomniki, obiekty i budynki historyczne, dziedzictwo naturalne formalnie uznane przez władze jest dopuszczalna. Nadmieniam, że obiekt jest uznany przez Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w rejestrze A pod numerem 771/67.
      Pomoc inwestycyjna dotyczy w tym przypadku zabezpieczenia, ochrony i renowacji zasobów dziedzictwa kulturowego, zatem stosownie do art. 53 ust. 8 Rozporządzenia Komisji (UE) NR 651/2014 w przypadku, gdy pomoc nie przekracza kwoty 1 mln EUR (wartość projektu szacujemy na około 1,5 zł), czy maksymalną kwotę pomocy można ustalić na poziomie 80% kosztów kwalifikowanych?
      Odpowiedź, 2.06.2017 r.
      Kwestia występowania pomocy publicznej zawsze rozpatrywana jest indywidualnie w odniesieniu do rozpatrywanego przypadku. Tym niemniej w sektorze kultury, jak wynika z przywołanego już Zawiadomienia Komisji wsparcie publiczne może nie wypełniać wszystkich przesłanek wynikających z art. 107 TFUE.
      Niektóre działania związane z kulturą, zachowaniem dziedzictwa kulturowego i ochroną przyrody mogą być organizowane w sposób niekomercyjny i nie mieć charakteru gospodarczego. Ich finansowanie ze środków publicznych nie musi więc stanowić pomocy państwa. Komisja uważa, że finansowanie publiczne kultury lub działań służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, których wyniki są dostępne dla ogółu społeczeństwa nieodpłatnie, spełnia czysto społeczny i kulturowy cel o charakterze niegospodarczym. Podobnie fakt, że odwiedzający instytucje kultury lub uczestnicy wydarzeń kulturalnych lub działań służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, w tym ochronie przyrody, otwartych dla ogółu społeczeństwa są zobowiązani do wniesienia świadczenia pieniężnego, które pokrywa jedynie ułamek kosztów rzeczywistych, nie zmienia niegospodarczego charakteru tej działalności, ponieważ takiego świadczenia nie można uznać za rzeczywiste wynagrodzenie za świadczoną usługę.
      Z drugiej strony, wydarzenia kulturalne lub działania służące zachowaniu dziedzictwa kulturowego (w tym ochronie przyrody) finansowane głównie z opłat wnoszonych przez odwiedzających lub użytkowników lub w inny komercyjny sposób (np. wystawy komercyjne, kina, komercyjne spektakle muzyczne i festiwale, szkoły artystyczne finansowane głównie z czesnego) należy uznać za mające charakter gospodarczy. Podobnie wydarzenia kulturalne lub działania służące zachowaniu dziedzictwa kulturowego przynoszące korzyści wyłącznie niektórym przedsiębiorstwom, a nie ogółowi społeczeństwa (np. renowacja zabytkowego budynku wykorzystywanego przez przedsiębiorstwo prywatne) należy zasadniczo uznać za działalność gospodarczą.
      Niezależnie od powyższego zbadaniu powinna również podlegać w szczególności przesłanka dot wpływu na wymianę handlową w ujęciu transgraniczny. Istotne jest zatem, aby zweryfikować, czy dany obiekt dziedzictwa kulturowego może być atrakcyjny dla odbiorców zagranicznych oraz czy inne podmioty (w szczególności zagraniczne lub wchodzące w skład międzynarodowych grup kapitałowych) mogą oferować podobne usługi/towary. Pomocne może być zatem ustalenie jaki jest krąg odbiorców, czy w wyniku realizacji projektu ulegnie on rozszerzeniu, czy oferta kierowana jest (np. poprzez działania reklamowe i marketingowe) wprost do odbiorców zagranicznych , jaki jest język w jakim oferowana jest usługa (tylko polski czy również języki innych państw UE).
      Niezależnie od powyższego zbadaniu powinna również podlegać w szczególności przesłanka dot wpływu na wymianę handlową w ujęciu transgraniczny. Istotne jest zatem, aby zweryfikować, czy dany obiekt dziedzictwa kulturowego może być atrakcyjny dla odbiorców zagranicznych oraz czy inne podmioty (w szczególności zagraniczne lub wchodzące w skład międzynarodowych grup kapitałowych) mogą oferować podobne usługi/towary. Pomocne może być zatem ustalenie jaki jest krąg odbiorców, czy w wyniku realizacji projektu ulegnie on rozszerzeniu, czy oferta kierowana jest (np. poprzez działania reklamowe i marketingowe) wprost do odbiorców zagranicznych , jaki jest język w jakim oferowana jest usługa (tylko polski czy również języki innych państw UE).
      W zakresie analizy ww. kwestii zachęcamy do zapoznania się z Zawiadomieniem KE dostępnym pod adresem: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52016XC0719%2805%29&from=EN
      Natomiast w przypadku stwierdzenia, iż projekt faktycznie spełnia wszystkie przesłanki pomocy publicznej, można zastosować pomoc na kulturę i zachowanie dziedzictwa kulturowego. W przypadku, gdy wartość pomocy nie przekracza 1 mln EUR, zgodnie z art. 53 ust. 9 rozporządzenia 651/2014 maksymalną kwotę pomocy można ustalić na poziomie 80 % kosztów kwalifikowalnych.

      Pytanie 4. Badanie przesłanki dot. wpływu na wymianę handlową w ujęciu transgraniczny jest trudne. Bowiem, zakładamy, że nasz obiekt dziedzictwa kulturowego jest atrakcyjny dla odbiorców zagranicznych oraz istnieją inne podmioty (w szczególności zagraniczne lub wchodzące w skład międzynarodowych grup kapitałowych np. szereg zamków na Słowacji, czy w Czechach), które mogą oferować podobne usługi/towary. Jak ustalić, jaki może być krąg odbiorców i czy w wyniku realizacji projektu ulegnie on rozszerzeniu. Oferta kierowana jest w jednakowy sposób do wszystkich, nie planuje się szczególnej kampanii reklamowej do turystów zagranicznych. Niemniej obserwujemy wzrost ilości podmiotów zagranicznych ale wynika to z ogólnej koniunktury - odczuwalnej dla całego regionu. Czy to już wystarczyć, aby zweryfikować tę ostatnią przesłankę za pozytywną?
      Odpowiedź, 2.06.2017 r.
      W przypadkach, co do których nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy pomoc publiczna wystąpi, zalecamy przyjęcie założenia, iż projekt jest objęty pomocą. W przypadku dziedzictwa kulturowego, potencjalna podstawa prawna tj. art. 53 rozporządzenia 651/2014 wydaje się dość atrakcyjna. Oczywiście wszystkie warunki udzielenia tego rodzaju pomocy powinny zostać spełnione.

      Pytanie 5. 
      Witam, czy w sytuacji, gdy wstęp do muzeum jest biletowany, jednak przychody z tego tytułu są marginalne w stosunku do kosztów ponoszonych przez muzeum (np. utrzymanie budynku, pensje pracowników, itp) to można mówić o działalności mającej charakter gospodarczy? Czy w przypadku uniknięcia pomocy publicznej należy udostępnić wstęp do muzeum bezpłatnie? Jeżeli można by nadal biletować wstęp to do jakiego poziomu przychody z tego tytułu nie będą uznawane za działalność mającą charakter gospodarczy?
      Odpowiedź, 2.06.2017 r.
      Zgodnie ze stanowiskiem KE wyrażonym w przywoływanym już Zawiadomieniu (pkt 34), Komisja finansowanie publiczne kultury lub działań służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, których wyniki są dostępne dla ogółu społeczeństwa nieodpłatnie, spełnia czysto społeczny i kulturowy cel o charakterze niegospodarczym. Podobnie fakt, że odwiedzający instytucje kultury lub uczestnicy wydarzeń kulturalnych lub działań służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego, w tym ochronie przyrody, otwartych dla ogółu społeczeństwa są zobowiązani do wniesienia świadczenia pieniężnego, które pokrywa jedynie ułamek kosztów rzeczywistych, nie zmienia niegospodarczego charakteru tej działalności, ponieważ takiego świadczenia nie można uznać za rzeczywiste wynagrodzenie za świadczoną usługę.
      Zatem w przypadku opłat z tytułu wstępu do muzeum, które pokrywają jedynie w ułamkowym stopniu faktyczne koszty działalności muzeum, wówczas, wydaje się, że działalność taka może być uznana za niegospodarczą, jeśli w dominującym zakresie koszty działalności pokrywane są ze środków publicznych . Niestety KE nie wskazała progu, który można by uznać za „bezpieczny”


        Bezpośredni link do zagadnienia:
        https://rpo.slaskie.pl/czytaj/webinar_pp_pomocy_de_minimis_pytania

        Pytanie 1. W kontekście możliwości uzyskania „premii rewitalizacyjnej” proszę o informację czy w przypadku gdy budynek leży poza obszarem rewitalizowanym należy niniejszy projekt rozbić na dwa mniejsze projekty, czy poziom dofinansowania projektu podzielić proporcjonalnie wg nakładów inwestycyjnych na budynki znajdujące się w obszarze objętym rewitalizacją oraz te poza nim?
        Odpowiedź, 19.05.2017 r.
        W przypadku jeżeli w ramach projektu mamy do czynienia z kilkoma termomodernizowanymi budynkami, z których większość spełnia warunek przewidziany dla tzw. premii rewitalizacyjnej (tj. wynika z zapisów LPR ocenionego przez IZ RPO) a jeden z budynków leży poza obszarem planowanym do rewitalizacji - zgodnie z interpretacją Ministerstwa Rozwoju nie jest dopuszczalna sytuacja sporządzenia jednego wniosku dla całego zakresu i potraktowania go jako projektu rewitalizacyjnego. Zgodnie z interpretacją Ministerstwa projektami rewitalizacyjnymi (tj. takimi, którym przysługuje z tego tytułu premia) mogą być tylko i wyłącznie projekty w całości wynikające z zatwierdzonych przez instytucje zarządzające regionalnymi programami operacyjnymi programów rewitalizacji; od reguły tej nie należy dokonywać wyjątków, zaliczając do grupy projektów rewitalizacyjnych te jedynie pośrednio lub częściowo powiązane z rewitalizacją.

        W przypadku wydzielenia projektu tylko dla obiektów objętych programem rewitalizacji konieczne będzie opisanie sytuacji w polu B.4, gdzie wnioskodawca odnosi się do kwestii wynikania projektu z programu rewitalizacji. Uwaga: na etapie przedkładania projektu do oceny należy założyć dofinansowanie kategorii wydatków nie wyższe niż 85%! Ewentualna premia oraz jej wysokość będą ustalane przed podpisaniem umowy o dofinansowanie. W konsekwencji na etapie aplikowania o dofinansowanie należy wykazać wkład własny (i jego ewentualne zabezpieczenie) w maksymalnej wysokości tj. przynajmniej 15%.

        Jednocześnie na budynek nieobjęty LPR można złożyć osobny wniosek.

        Opracowane przez Wydział Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

          Bezpośredni link do zagadnienia:
          https://rpo.slaskie.pl/czytaj/pytania_i_odpowiedzi_os4_os5_2017_05_19

          Pytanie 7. Przesyłanie wniosku za pośrednictwem platformy SEKAP.
          Odpowiedź, 06.06.2017 r.
          Zgodnie z „Instrukcją składania wniosków, korespondencji i protestów w ramach naborów dotyczących projektów finansowanych ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego 2014-2020” (znajdującą się na stronie http://rpo.slaskie.pl/czytaj/lokalny_system_informatyczny_2014), rozdziałem II.2.3. Podpisywanie tego samego dokumentu przez więcej niż jedną osobę na SEKAP:

          Jeżeli do złożenia wniosku przez instytucje wymagane jest jego podpisanie przez więcej niż jedną osobę, można to zrobić, należy jednak uwzględnić fakt, że z przyczyn technicznych nie jest możliwe dwukrotne podpisanie formularza z wykorzystaniem Profilu Zaufanego, natomiast w przypadku wystąpienia konieczności złożeniach dwóch podpisów pod formularzem wykorzystywanym do przesyłania Wniosków o dofinansowanie jeżeli składający podpis zamierza wykorzystać Profil Zaufany to drugi (i ewentualnie kolejne) podpis powinien być złożony z wykorzystaniem klucza potwierdzonego certyfikatem kwalifikowanym, lub z wykorzystaniem klucza potwierdzonego certyfikatem CC SEKAP

          Przesyłanie wniosku za pośrednictwem platformy ePUAP entW przypadku przesyłania wniosku za pośrednictwem platformy ePUAP identycznie jak za pośrednictwem platformy SEKAP z tym wyjątkiem, że na platformie ePUAP nie można podpisać z wykorzystaniem klucza potwierdzonego certyfikatem CC SEKAP.

          Reasumując w sytuacji kiedy wymagane są podpisy więcej niż jednej osoby a do podpisu wykorzystywany jest profil zaufany ePUAP to ten podpis należy użyć tylko raz i wyłącznie jako pierwszy, drugi oraz kolejne podpisy muszą być złożone:
          -z wykorzystaniem klucza potwierdzonego certyfikatem kwalifikowanym (w przypadku przesyłania wniosku za pośrednictwem platformy ePUAP),
          -z wykorzystaniem klucza potwierdzonego certyfikatem kwalifikowanym, lub z wykorzystaniem klucza potwierdzonego certyfikatem CC SEKAP (w przypadku przesyłania wniosku za pośrednictwem platformy SEKAP).
          Opracowane przez Wydział Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

          Pytanie 6. Czy na etapie podpisywania umowy sp. z o.o. przedstawiająca VAT jako koszt niekwalifikowalny wystarczy, że posiada promesę kredytową na 15% kosztów kwalifikowalnych jako wkładu własnego bez wykazywania kosztów VAT? Ich pokrycia?Odpowiedź z 25.10.2016
          Zgodnie z kryteriami wyboru projektów zabezpieczenie środków na pokrycie minimum wkładu własnego odnosi się do kosztów kwalifikowanych projektu. Tym samym na etapie podpisywania umowy o dofinasowanie nie jest wymagane przedstawianie dokumentów poświadczających posiadanie wkładu własnego dla części niekwalifikowanej projektu, nawet wówczas gdy kosztem niekwalifikowanym projektu będzie wartość podatku VAT. Dokumentem potwierdzającym posiadanie, wynikającego z wniosku o dofinansowanie, wkładu własnego może być promesa.
          Opracowane przez Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego UMWSL

          Pytanie 5. Czy amortyzację w projekcie należy przeprowadzać w sposób uproszczony czy zgodnie z polityką rachunkowości beneficjenta/operatora?Analizę finansową należy przeprowadzić zgodnie z zaleceniami/warunkami określonymi w Wytycznych w zakresie zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych na lata 2014-2020. Odnośnie sposobu kalkulacji amortyzacji i uwzględniania w analizie nakładów odtworzeniowych należy zastosować zapisy Wytycznych, tj. amortyzować każdy typ aktywa zgodnie z polityką rachunkowości beneficjenta/operatora. Natomiast nakłady odtworzeniowe zgodnie z Wytycznymi powinny być zaliczone do kosztów operacyjnych projektu.

           Pytanie 4. Czy trzeba czekać z rozliczeniem projektu EFRR na zrealizowanie projektu miękkiego?Rozliczenie projektu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nastąpi niezależnie od rozliczenia projektu z Europejskiego Funduszu Społecznego. W związku z tym, płatność końcowa z tytułu rozliczenia projektu złożonego w ramach EFRR nie będzie wstrzymywana do czasu zrealizowania projektu z EFS.W tym miejscu należy podkreślić, że egzekwowanie zobowiązań wynikających z realizacji projektu EFS będzie weryfikowanie na etapie trwałości projektu z EFRR. Obowiązki wnioskodawcy w zakresie podlegania okresowi zachowania trwałości projektu zostały zawarte w § 7 wzoru umowy o dofinansowanie, który nawiązuje do art. 71 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006.

          Pytanie 3. Jak prawidłowo pobrać wniosek o dofinansowanie z Lokalnego Systemu Informatycznego (LSI)?
          Z uwagi na możliwe problemy z błędnym zapisem Wniosku o dofinansowanie, a co za tym idzie z negatywną autoryzacją autentyczności Wniosku proszę o postępowanie zgodnie ze wzorem umieszczonym TUTAJ.

          Pytanie 2. Jak skutecznie złożyć wniosek o dofinansowanie za pośrednictwem platformy SEKAP ? 
          W celu skutecznego przesłania platformą SEKAP wniosku o dofinansowanie należy uzupełnić formularz elektroniczny: „Korespondencja w sprawie projektu finansowanego ze środków RPO WSL 2014-2020” znajdujący się pod adresem https://www.sekap.pl/katalogstartk.seam?id=56000.
          Aby ułatwić identyfikację wniosku w obiegu kancelaryjnym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego zalecamy wypełnienie ww. formularza zgodnie ze wzorem umieszczonym TUTAJ.

          Pytanie 1. Co to znaczy, że część projektów w funduszach na lata 2014 – 2020 powinna wpisywać się w koncepcję inteligentnej specjalizacji.Fundusze unijne w latach 2014 – 2020 podlegają silnej koncentracji. Skupiają się na konkretnych obszarach, określonych w dokumentach strategicznych. Komisja Europejska, przygotowując państwa członkowskie do wdrażania nowych środków, określiła 11 celów tematycznych, czyli obszarów przewidzianych do wsparcia. Pierwszym z nich jest sfera badań, rozwoju i innowacji. Warunkiem realizacji projektów w tym celu tematycznym jest jednak wpisanie się w koncepcję inteligentnej  specjalizacji. Na czym to polega? Każde państwo dokonuje analizy swoich potencjałów i możliwości rozwojowych, a następnie wybiera te dziedziny, które świadczą o jego największej konkurencyjności i stanowią największą szansę na osiągnięcie sukcesu, zwiększenie przewagi nad innymi regionami, czyli na wyspecjalizowanie się w konkretnych branżach. Ponieważ specjalizacje te dotyczą najczęściej obszarów badawczych i innowacyjnych, nazywane są inteligentnymi specjalizacjami.
          Sporządzenie strategii badań i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji stanowi duże wyzwanie dla państw członkowskich, szczególnie dla tych z niewielkim doświadczeniem w zakresie kreowania, wdrażania i oceny polityki innowacyjnej. Aby to ułatwić, Komisja Europejska udostępniła w 2011 r. tzw. Platformę S3 (Smart Specialization Platform)– narzędzie wspomagające opracowywanie strategii. Platforma obsługiwana przez Instytut Perspektywicznych Studiów Technologicznych nie oferuje gotowych do zastosowania rozwiązań, lecz służy wymianie kontaktów, poglądów i doświadczeń, a także dostarcza pomysłów i wskazówek, udostępnia case studies i metodologię. W ramach platformy dochodzi do warsztatów, szkoleń oraz corocznych spotkań polityków i podmiotów zajmujących się przygotowywaniem inteligentnych specjalizacji, które reprezentują ponad 100 regionów i państw członkowskich UE. Platforma S3.
          Krajowe inteligentne specjalizacje w Polsce zostały określone w Programie Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r. opracowanym przez Ministerstwo Gospodarki, a przyjętym przez Radę Ministrów 8 kwietnia 2014 roku. Dokument przedstawia proces analityczny wyłaniania inteligentnych specjalizacji na poziomie krajowym oraz zarys procesu ich monitorowania i aktualizacji. Określa priorytety gospodarcze w obszarze B+R+I, których rozwój zapewni tworzenie innowacyjnych rozwiązań społeczno-gospodarczych, zwiększenie wartości dodanej gospodarki i podniesienie jej konkurencyjności na rynkach zagranicznych.
          Krajowa inteligentna specjalizacja jest dokumentem otwartym, który będzie podlegał ciągłej weryfikacji i aktualizacji w oparciu o system monitorowania oraz zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze.
          1. Zdrowe społeczeństwo ,
            - Technologie inżynierii medycznej, w tym biotechnologie medyczne,
            - Diagnostyka i terapia chorób cywilizacyjnych oraz w medycynie spersonalizowanej,
            - Wytwarzanie produktów leczniczych.
          2. Biogospodarka rolno-spożywcza, leśno-drzewna i środowiskowa:
            - Innowacyjne technologie, procesy i produkty sektora rolno-spożywczego i leśno-drzewnego.
            - Zdrowa żywność (o wysokiej jakości i ekologiczności produkcji).
          3. Biotechnologiczne procesy i produkty chemii specjalistycznej oraz inżynierii środowiska:
            - Zrównoważona energetyka.
            - Wysokosprawne, niskoemisyjne i zintegrowane układy wytwarzania, magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii.
            - Inteligentne i energooszczędne budownictwo.
            - Rozwiązania transportowe przyjazne środowisku.
          4. Surowce naturalne i gospodarka odpadami,
            - Nowoczesne technologie pozyskiwania, przetwórstwa i wykorzystania surowców naturalnych oraz wytwarzanie ich substytutów,
            - Minimalizacja wytwarzania odpadów, w tym niezdatnych do przetworzenia oraz wykorzystanie materiałowe i energetyczne odpadów (recykling i inne metody odzysku)..
            - Innowacyjne technologie przetwarzania i odzyskiwania wody oraz zmniejszające jej zużycie.
          5. Innowacyjne technologie i procesy przemysłowe (w ujęciu horyzontalnym):
            - Wielofunkcyjne materiały i kompozyty o zaawansowanych właściwościach, w tym nanoprocesy i nanoprodukty.
            - Sensory (w tym biosensory) i inteligentne sieci sensorowe.
            - Inteligentne sieci i technologie geoinformacyjne.
            - Elektronika oparta na polimerach przewodzących.
            - Automatyzacja i robotyka procesów technologicznych.
            - Optoelektroniczne systemy i materiały.

          Każde województwo określa własne inteligentne specjalizacje. Opracowywane są specjalne dokumenty, tzw. regionalne strategie innowacji, których integralną część stanowi także wykaz regionalnych inteligentnych specjalizacji.
          Spełnienie wymagań unijnych i przygotowanie strategii rozwoju uwzględniających inteligentną specjalizację jest istotnym wyzwaniem dla regionów. W celu wsparcia regionów w przygotowaniu regionalnych strategii innowacji uwzględniających koncepcję inteligentnej specjalizacji opracowany został przewodnik RIS 3 Guide. Powstał on w ramach Platformy S3.
          Większość regionów wszystkie procedury ma już za sobą. Województwa wyłoniły już swoje inteligentne specjalizacje.
          Wnioskodawcy, którzy będą chcieli realizować przedsięwzięcia w pierwszym celu tematycznym, poświęconym zagadnieniom badawczo – rozwojowym i innowacyjnym, będą musieli wpisywać się w tą koncepcję. Przedsiębiorcy planujący projekty zwiększające konkurencyjność swoich firm będą natomiast mogli skorzystać na tym, że realizują przedsięwzięcia zgodne z inteligentnymi specjalizacjami. Projekty w trzecim celu tematycznym będą bowiem przewidywać dodatkowe punkty przy wyborze wniosków, jeśli będą one zgodne z koncepcją inteligentnej specjalizacji.

              Bezpośredni link do zagadnienia:
              https://rpo.slaskie.pl/czytaj/pytania_dotyczace_naborow_do_wszystkich_osi_priorytetowych_rpo_wsl_2014_2020

              Wskazania dla Wnioskodawców działania 5.1 Gospodarka wodno – ściekowa w zakresie analizy, czy dofinansowanie dla projektu z zakresu infrastruktury wodno-ściekowej stanowić będzie pomoc publiczną.

              Zgodnie z Zawiadomieniem Komisji w sprawie pojęcia pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej  (2016/C 262/01):
              art. 221 Chociaż eksploatacja sieci wodociągowych i kanalizacyjnych stanowi działalność gospodarczą, to budowa kompleksowej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej jako taka zwykle spełnia warunki określone w pkt 211 i w związku z tym jej finansowanie zazwyczaj nie zakłóca konkurencji ani nie ma wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Aby zagwarantować pozostawienie całości finansowania danego projektu poza zakresem zasad pomocy państwa, państwa członkowskie muszą także zadbać o to, aby warunki określone w pkt 212 zostały spełnione.

              art.211 Istnieją okoliczności, w których pewne rodzaje infrastruktur nie podlegają bezpośredniej konkurencji ze strony innej infrastruktury tego samego rodzaju lub infrastruktury innego rodzaju oferującej usługi o znacznym stopniu substytucyjności lub oferującej bezpośrednio takie same usługi. Brak bezpośredniej konkurencji między infrastrukturami jest prawdopodobny w przypadku kompleksowych infrastruktur sieciowych, które stanowią naturalne monopole, to znaczy w przypadku których powielenie byłoby nieekonomiczne. Podobnie, mogą istnieć sektory, w których finansowanie prywatne budowy infrastruktury jest nieznaczne (Kwestię tego, czy w danym sektorze finansowanie rynkowe jest jedynie nieznaczące, należy oceniać raczej na poziomie danego państwa członkowskiego niż na poziomie regionalnym lub lokalnym,) Jeśli chodzi o budowę infrastruktury, Komisja uważa, że wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi lub zakłócenie konkurencji są zazwyczaj wykluczone w przypadkach, w których jednocześnie spełnione są następujące przesłanki: (i) infrastruktura na ogół nie podlega bezpośredniej konkurencji, (ii) finansowanie prywatne jest nieznaczące w danym sektorze i w państwie członkowskim oraz (iii) infrastruktura nie jest zaprojektowana, aby selektywne sprzyjać jednemu przedsiębiorstwu lub sektorowi, ale przynosi korzyści całemu społeczeństwu.

              art. 212 Aby zagwarantować pozostawienie poza zakresem zasad pomocy państwa całości finansowania publicznego danego projektu, państwa członkowskie muszą zadbać o to, aby finansowanie zapewnione na budowę infrastruktury w sytuacjach wymienionych w pkt 211 nie mogło zostać wykorzystane do subsydiowania skrośnego lub subsydiowania pośredniego innej działalności gospodarczej, w tym eksploatacji infrastruktury. Subsydiowanie skrośne można wykluczyć przez zapewnienie, aby właściciel infrastruktury nie angażował się w żadną inną działalność gospodarczą lub – jeżeli właściciel infrastruktury jest zaangażowany w inną działalność gospodarczą – przez prowadzenie odrębnej rachunkowości i przypisywanie kosztów i przychodów w odpowiedni sposób oraz zapewnienie, aby w innej działalności nie wykorzystywano żadnego finansowania publicznego. Aby wyeliminować pomoc pośrednią, szczególnie na rzecz operatora infrastruktury, można np. ogłosić przetarg na eksploatację.
              Zatem, aby wykluczyć pomoc publiczną konieczne jest przedstawienie przez Wnioskodawcę informacji wskazujących, iż spełnione są ww. warunki. Informacje takie powinny się opierać na faktycznej analizie danego przypadku.

              Pytanie 3. Gmina (pow. 200 tys. mieszkańców – przyp.) planuje do realizacji projekt, który przewiduje inwestycję obejmującą odwodnienie terenu jednej z dzielnic. W ramach systemu odwodnienia wybudowany zostanie zbiornik retencyjno-odparowujący wraz z separatorem zanieczyszczeń oraz kanałem deszczowym o łącznej długości ok. 1330 m. Zaprojektowane przedsięwzięcie przewiduje również budowę: jezdni, jednostronnego chodnika, zjazdów indywidualnych i publicznych oraz zieleńcy. W ramach zadania przebudowie ulegnie również: kanalizacja sanitarna, kanalizacja wodociągowa, sieci elektroenergetyczne oraz zostanie wybudowany kanał technologiczny. Ponadto zaprojektowano oświetlenie uliczne z wykorzystaniem lamp ledowych. Teren dzielnicy jest obszarem, który bardzo często podczas intensywnych opadów deszczu jest podtapiany, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie okolicznych mieszkańców. W ramach projektu zostałby zrealizowany etap I odwodnienia tej dzielnicy obejmujący powyżej opisany zakres. Czy inwestycja ze względu na swój zakres i charakter wpisuje się w założenia działania 5.1?
              Odpowiedź z 19.10.2016 r.
              By przedmiotowy projekt mógł uzyskać dofinansowanie ze środków RPO WSL 2014-2020 musi być realizowany na obszarze aglomeracji o wielkości od 2000 do 10 000 RLM, ustanowionej stosownym dokumentem, aktualnym na dzień złożenia wniosku o dofinansowanie, a także być ujęty w IV lub V aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) oraz w Master Planie, opracowanym w toku aktualizacji KPOŚK, stanowiącym spis potrzeb inwestycyjnych w poszczególnych aglomeracjach. Z przytoczonego opisu projektu wynika, iż  zakres prac możliwych do realizacji w ramach działania 5.1 nie jest częścią dominującą projektu, stąd też należy przyjąć założenie, iż jedynie część wydatków będzie można ewentualnie uznać za wydatki kwalifikowalne. Poniżej szczegóły dotyczące kwalifikowalności poszczególnych elementów projektu:
              •  Zbiornik retencyjno-odparowujący wraz z separatorem zanieczyszczeń oraz kanałem deszczowym o łącznej długości ok. 1330 m – ta część projektu nie może być uznana za kwalifikowalną ze względu na brak wsparcia w ramach RPO WSL dla budowy zbiorników retencyjnych. Niemniej jednak, jeżeli kanał deszczowy będzie poprowadzony równolegle z przebudowywaną kanalizacją sanitarną, koszt budowy tegoż może być uznany za kwalifikowalny,
              •  Budowa jezdni, jednostronnego chodnika, zjazdów indywidualnych i publicznych oraz zieleńca – istotna jest kwestia interpretacji przedmiotowego zapisu. Jeżeli wnioskodawca planuje odtworzenie nawierzchni drogi po wykonaniu prac związanych budową/modernizacją kanalizacji/wodociągu wówczas taki koszt można uznać za kwalifikowalny. Natomiast budowa jezdni, chodnika oraz zjazdów i zieleńca nie może być kosztem kwalifikowalnym, gdyż nie jest kosztem niezbędnym do realizacji projektu (tu: modernizacji kanalizacji i wodociągu).
              •  Przebudowa kanalizacji sanitarnej, wodociągu, sieci elektroenergetycznych oraz budowa kanału technologicznego – kosztem kwalifikowalnym będzie przebudowa kanalizacji sanitarnej oraz wodociągu. Przebudowa sieci elektroenergetycznych nie jest wspierana w ramach RPO WSL, natomiast budowa kanału technologicznego nie jest kosztem niezbędnym do realizacji projektu (tu: modernizacji kanalizacji i wodociągu).
              •  Oświetlenie uliczne z wykorzystaniem lamp ledowych – koszt niekwalifikowalny w ramach działania 5.1. możliwe jest uzyskanie dofinansowanie w ramach działania 4.5 (Niskoemisyjny transport miejski oraz efektywne oświetlenie – typ projektu 4 – Poprawa efektywności energetycznej oświetlenia), pod warunkiem, że przedmiotem projektu będzie wymiana istniejącego oświetlenia zewnętrznego na oświetlenie o wyższej efektywności energetycznej. Budowa oświetlenia z wykorzystaniem lamp ledowych nie jest wspierana w ramach RPO WSL.
              Opracowane przez Wydział Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego UMWSL

              Pytanie 2. W ramach realizacji instalacji kanalizacyjnej stosowane są także wg technologii tzw. sięgacze kanalizacyjne. Jest to element typu rurowego wprowadzany do granicy nieruchomości. Stanowi on naturalne i technicznie niezbędne dopełnienie całej instalacji. Czy sięgacz kanalizacyjny wraz z instalacją może stanowić koszt kwalifikowalny w projekcie  w ramach działania 5.1?Odpowiedź z 19.10.2016 r.
              Zgodnie z zapisem wskazanym w Wytycznych programowych w zakresie kwalifikowania wydatków z EFRR w ramach RPO WSL 2014-2020, koszt niekwalifikowalny w ramach działania 5.1. stanowi „odcinek przewodu instalacji kanalizacyjnej i/lub wodociągowej od studzienki/zaworu głównego znajdującej się na posesji indywidualnego użytkownika do budynku lub w przypadku braku studzienki odcinka przewodu od granicy nieruchomości gruntowej indywidualnego użytkownika do budynku (…)”. Zatem w tym ujęciu sięgacz kanalizacyjny, będący odcinkiem  kolektora od studni do granicy posesji z której są lub będą odprowadzane ścieki, może stanowić koszt kwalifikowalny projektu.
              Opracowane przez Wydział Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego UMWSL

              Pytanie 1.   Zgodnie ze wskazaniami inspektora nadzoru robót budowlanych, ze względu na stan techniczny drogi oraz planowane prace związane z wykonaniem sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przyłączami, zaleca się wykonanie na całej szerokości ulicy wykorytowania oraz ułożenia warstw konstrukcyjnych drogi. Czy zakres ww. robót stanowić może koszt kwalifikowany projektu w ramach działania 5.1?Odpowiedź z 19.10.2016 r.
              Zgodnie z zapisem w Wytycznych programowych w zakresie kwalifikowania wydatków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020, w przypadku realizacji inwestycji związanej z gospodarką wodno-ściekową, kwalifikowalnym wydatkiem „drogowym” może być wyłącznie koszt odtworzenia nawierzchni drogowej. Zatem koszt pozostałych prac, związanych z budową, przebudową, bądź też podniesieniem parametrów drogi, należy wykazać w katalogu wydatków niekwalifikowalnych lub zupełnie wyłączyć z projektu. Tym samym na etapie oceny formalnej wniosku, dokumenty związane z zalecanymi pracami drogowymi, które stanowić będą koszt niekwalifikowalny, nie będą wymagane.
              Opracowane przez Wydział Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego UMWSL

                Bezpośredni link do zagadnienia:
                https://rpo.slaskie.pl/czytaj/pytania_i_odpowiedzi_z_dzialania_5_1_gospodarka_wodno__sciekowa
                Pomóż nam poprawić serwis




                Anuluj
                Czy treść na tej stronie była pomocna? Zgłoś