Wyzwania i bariery

Wyzwania i bariery

Edukacja i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym na przestrzeni wielu wieków stanowiły istotny obszar działalności człowieka. Pierwsze lata życia dziecka są bowiem najbardziej znaczące dla jego samodzielności, dojrzałości i efektywności nauki w szkole, a także dla sprawności funkcjonowania jako człowieka dorosłego w przyszłości.

Rola Opiekuńcza jest jedną z najważniejszych funkcji, jakie odgrywają przedszkola.

Pierwsze lata życia dziecka to złoty okres w jego rozwoju. Większość umiejętności dziecko nabywa właśnie w tym wieku. Dlatego działania edukacyjne, pobudzanie rozwoju intelektualnego i społecznego dziecka, przynoszą najlepsze rezultaty właśnie w tym okresie. To wiek, kiedy dziecko wykazuje szczególnie duże zainteresowanie tym, co je otacza. To czas, kiedy najlepiej rozpocząć naukę języków obcych, wprowadzić dziecko w świat mediów poprzez udostępnianie wyselekcjonowanych, edukacyjnych programów komputerowych, które odpowiednio będą wpływały na budzenie i doskonalenie kompetencji cyfrowych. To także najbardziej odpowiednia chwila na zapobieganie ewentualnym późniejszym trudnościom w nauce – na niwelowanie dysharmonii i zaburzeń, wyrównywanie zaniedbań środowiskowych.

Warto więc zadać pytanie: w jakim środowisku dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym spotka się z najbardziej korzystnymi warunkami rozwojowymi? Odpowiedź jest jednoznaczna i prosta: w rodzinie, a następnie w przedszkolu i w szkole.

NA DOBRY START

Rola opiekuńcza była – i jest nadal – jedną z najważniejszych funkcji, jakie odgrywa instytucja przedszkola. Jednak z chwilą, kiedy badania naukowe wykazały rozpiętość, złożoność i ważność doświadczeń zdobywanych przez dziecko w przedszkolu, zaczęto kłaść większy nacisk na funkcję wychowawczo-kształcącą. Jak pokazują wyniki wielu badań, przy podobnych możliwościach intelektualnych i społecznych, dzieci, które chodziły do przedszkoli, w życiu dorosłym były lepiej wykształcone, osiągały wyższy standard życia, więcej zarabiały, rzadziej korzystały z pomocy społecznej czy wchodziły w konflikty z prawem.

Obecnie, zgodnie z obowiązującym prawem oświatowym, celem wychowania przedszkolnego jest wsparcie całościowego rozwoju dziecka. Zadanie to realizowane jest przez proces opieki, wychowania i nauczania, co umożliwia dziecku odkrywanie własnych możliwości, sensu działania oraz gromadzenie doświadczeń. W efekcie dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji. Proces wychowania i kształcenia prowadzony w klasach I–III szkoły podstawowej ukierunkowany jest z kolei na zaspokojenie naturalnych potrzeb rozwojowych ucznia. Szkoła respektuje podmiotowość ucznia w procesie budowania wiedzy oraz przechodzenia z wieku dziecięcego do okresu dorastania. Dzięki tego typu działaniom może podjąć naukę na II etapie edukacyjnym. Kształcenie w szkole podstawowej stanowi fundament wykształcenia. Zadaniem szkoły jest łagodne wprowadzenie dziecka w świat wiedzy, przygotowanie do wykonywania obowiązków ucznia oraz wdrażanie do samorozwoju. Najważniejszym celem kształcenia w tym okresie jest dbałość o integralny rozwój biologiczny, poznawczy, emocjonalny, społeczny i moralny ucznia.

POTRZEBY EDUKACYJNE

W ostatnich latach placówki edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej mają możliwość ubiegania się o Fundusze Europejskie na działania związane z podnoszeniem jakości kształcenia. Z badań wynika, że największe potrzeby edukacyjne zdiagnozowane zostały w sferze informatycznej. W wielu placówkach funkcjonują odpowiednie pracownie, sale, kąciki wyposażone w sprzęt komputerowy, jednak wymagają one unowocześnienia. Mimo wielu działań podjętych w ostatnich latach związanych z rozwojem cyfrowym polskiej edukacji, w wielu szkołach – szczególnie w mniejszych jednostkach, nadal brakuje odpowiedniego sprzętu i dostępu do nowoczesnych, multimedialnych pomocy dydaktycznych. Choć nauczyciele mają dziś do wyboru liczne programy komputerowe wspomagające proces nauczania, to jednak nie zawsze mają możliwość zapoznania się z oferowanymi rozwiązaniami, by móc świadomie wybrać te programy, które będą zaspokajały indywidualne potrzeby i możliwości uczniów. Dlatego warto wspierać nie tylko uczniów, ale także pedagogów, organizując dla nich praktyczne warsztaty szkoleniowe w tym zakresie. Wielu z nich wykazuje duże zainteresowanie udziałem w tego typu kursach.

Z opinii nauczycieli oraz organów prowadzących przedszkola i szkoły, a także, jak wynika z badań – środowisko wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej nadal boryka się z brakiem umiejętności organizacyjnych i merytorycznych potrzebnych podczas opracowywania i składania projektów o dofinansowanie z UE. W wielu placówkach jest zatrudniona kadra, która ma wiele pomysłów, jednak brakuje jej skuteczności w procesie aplikowania o unijne środki. W tym obszarze warto rozważyć nawiązanie współpracy między kadrą pedagogiczną posiadającą wiele nowatorskich propozycji a organami, które są profesjonalnie przygotowane do obsługi projektowej. Edukacja najmłodszych w województwie śląskim jest prowadzona na wysokim poziomie w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Jednak nadal istnieją placówki, w których widoczne są braki organizacyjne, sprzętowe oraz kadrowe. Warto zwrócić uwagę na wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci mieszkających w małych miejscowościach.

Szczególnie widoczny jest zróżnicowany poziom funkcjonowania szkół pod względem posiadania odpowiedniej sali gimnastycznej, świetlicy, biblioteki czy infrastruktury otoczenia szkoły. Te elementy wpływają na skuteczność procesu edukacyjnego.

Reasumując, największe potrzeby edukacyjne w procesie wspierania rozwoju edukacji wczesnoszkolnej istnieją w następujących obszarach:

» wzbogacania i unowocześnienia bazy umożliwiającej kształcenie z wykorzystaniem narzędzi informacyjno-komunikacyjnych;
» zorganizowania praktycznych warsztatów szkoleniowych dla nauczycieli w zakresie technologii informacyjno- komunikacyjnych (TIK), języków obcych oraz treningu z zakresu kompetencji miękkich;
» tworzenia warunków inspirujących nauczycieli do zespołowego opracowywania innowacji pedagogicznych oraz programów autorskich;
» pomocy w zakresie opracowywania projektów edukacyjnych;
» wyrównywania szans edukacyjnych dzieci z obszarów wiejskich i mniejszych miejscowości.

WAŻNA INTEGRACJA

Od kilku już lat w wielu placówkach przedszkolnych i szkołach podstawowych funkcjonują grupy integracyjne i klasy integracyjne. Na przestrzeni lat odchodziło się od nadmiernego tworzenia szkół specjalnych na korzyść tworzenia placówek o charakterze integracyjnym, co miało ogromne znaczenie dla wszystkich uczestników procesu wychowawczo- dydaktycznego, środowisk rodzinnych i lokalnych. Istnieje ogromne zapotrzebowanie na organizowanie odpowiednich warunków dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Ważne jest również opracowywanie i wdrażanie indywidualnych metod nauczania wobec uczniów wolniej rozwijających się, o nieharmonijnym rozwoju, a także dla osób szczególnie uzdolnionych, które często wykazują znudzenie pobytem w szkole.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

W ostatnim czasie coraz częściej wskazuje się też na pewne braki w sferze rozwoju społecznego polskich uczniów w porównaniu z uczniami innych krajów europejskich. Temu obszarowi z pewnością warto poświęcić więcej czasu w ramach szkoleń nauczycieli. Problematyka diagnozowania i rozwijania kompetencji miękkich jest zagadnieniem ogromnie ważnym, a zarazem trudnym. Zasadne wydaje się w pierwszej kolejności zorganizowanie specjalistycznych szkoleń dla nauczycieli, którzy często sami mają braki w tym zakresie. Ważne jest też, aby w toku studiów studenci kierunków pedagogicznych częściej mieli okazję do uczestnictwa w zajęciach dotyczących zdolności osobistych i interpersonalnych. Umiejętności interpersonalne należą do kompetencji uniwersalnych, dlatego ważne jest, by wiedzę z tego zakresu zdobywać od profesjonalistów. Sama jednak teoria nie da oczekiwanych rezultatów, konieczne są zajęcia praktyczne. Aby skutecznie móc rozwijać kompetencje społeczne polskich uczniów, niezbędne wydaje się zwrócenie uwagi na liczebność uczniów w klasie. Mając na uwadze indywidualne potrzeby każdego ucznia, jego zróżnicowany poziom rozwoju w poszczególnych sferach, warunki środowiskowe, możliwości psychofizyczne oraz oczekiwania rodziców, współczesnemu nauczycielowi w przepełnionej klasie coraz trudniej sprostać tym wymogom.

Obecnie coraz większa liczba rodziców ma świadomość znaczenia wczesnej edukacji dla pomyślnego rozwoju dziecka. Zarówno rodzice, jak i władze podkreślają, że bardzo ważne jest wykorzystanie wszystkich szans na poprawę warunków startu w dorosłe życie. Dobrą perspektywą na życiowy sukces dziecka z pewnością jest możliwość uczęszczania od najmłodszych lat do prawidłowo funkcjonującego przedszkola i szkoły. Dziś już nikogo nie trzeba przekonywać, że edukacja wczesnoszkolna stanowi dobrą podstawę dalszego kształcenia, zaś dobry start szkolny decyduje o losach edukacyjnych dziecka i sukcesie szkolnym. Fundusze Europejskie mogą w tym pomóc, unowocześniając polskie przedszkola i szkoły.

Anna Watoła

Anna Watoła, Doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki.

Anna Watoła. Doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, adiunkt Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej oraz Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen J. Ziętka w Katowicach. Wieloletni nauczyciel wychowania przedszkolnego, oligofrenopedagog oraz dyrektor przedszkola. Rzeczoznawca do spraw podręczników z dziedziny edukacji wczesnoszkolnej Ministerstwa Edukacji Narodowej. Członek Kapituły Założycielskiej Uniwersytetu Śląskiego Dzieci. Kierownik Kwalifikacyjnych Studiów Podyplomowych „Edukacja Wczesnoszkolna i Wychowanie Przedszkolne” Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Członek Stowarzyszenia Nauczycieli Edukacji Początkowej, Stowarzyszenia Zastępczego Rodzicielstwa. Autorka wielu publikacji naukowych z zakresu edukacji dziecka oraz dotyczących wykorzystania technologii informacyjnej w procesie nauczania – uczenia się, zarządzania i kierowania placówką oświatową.